Szczeklik Edward (1898–1985), lekarz, internista, kardiolog, profesor Akademii Medycznej we Wrocławiu.
Ur. 18 VI w Pilźnie, był synem Marcelego (1870–1939), burmistrza Pilzna w l. 1907–14 i 1918–28, oraz Bronisławy z Zawadzkich (1877–1948). Miał siedmioro rodzeństwa: Jadwigę (1899–1972), zamężną Mazurkiewicz, Helenę (1902–1984), zamężną Kopciową, Marię (1903–1977), zamężną Wacławiakową, Mieczysława (1906–1940), prawnika, w r. 1939 internowanego przez NKWD w Kozielsku i zamordowanego w Katyniu (nieuwzględniony na liście katyńskiej), Włodzimierza (1908–1967), rolnika, podczas drugiej wojny światowej porucznika AK, Karola (1912–1939), lekarza, poległego w kampanii wrześniowej podczas bombardowania Krakowa, i Barbarę (1913–1938).
Po ukończeniu gimnazjum w Tarnowie podjął S. w r. 1918 studia na Wydz. Lekarskim UJ, ale jeszcze t.r. przerwał je i wstąpił do WP; brał udział m.in. w walkach o Lwów (został wyróżniony Odznaką Honorową «Orlęta») oraz w wojnie polsko-sowieckiej. Po zwolnieniu z wojska w r. 1921 kontynuował studia i w r. 1923 uzyskał dyplom doktora wszech nauk lekarskich. Od t.r. pracował jako asystent, a następnie starszy asystent u Stanisława Ciechanowskiego w Zakł. Anatomii Patologicznej. W r. 1924 przeszedł do II Kliniki Chorób Wewnętrznych, kierowanej przez Witolda Orłowskiego (od r. 1926 przez Józefa Latkowskiego). Był sekretarzem Oddz. Krakowskiego Polskiego Tow. Lekarskiego i systematycznie publikował protokoły z jego posiedzeń na łamach „Polskiej Gazety Lekarskiej”. Wyniki swych badań przedstawiał m.in. na XII (w Warszawie) i XIII (w Wilnie) zjazdach lekarzy i przyrodników polskich (O zachowaniu się podścieliska w nowotworach posmołowych, „Księga pamiątkowa XII Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich 15 VII 1925”, W. 1926; Zawartość cukru we krwi w chorobach alergicznych, „Księga pamiątkowa XIII Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Wilnie 1929”, Wil. 1930 II) oraz na VII (Poznań 1927) i IX (Kraków 1931) zjazdach internistów polskich (O anafilaktycznym działaniu białka i węglowodanów w cukrzycy, „Pol. Arch. Med. Wewn.” T. 6: 1927; O zasadach i sposobie leczenia ropni płuc, tamże T. 9: 1931). Zaprzestawszy w r. 1931 pracy w II Klinice Chorób Wewnętrznych oraz sekretarzowania Oddz. Krakowskiemu Polskiego Tow. Lekarskiego, odbył w l. 1931–2, jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej, staż naukowy w klinice wewnętrznej M. Labbé w Hôpital de la Pitié w Paryżu, a częściowo także w Wiedniu. Po powrocie do Krakowa pracował od r. 1932 jako adiunkt pod kierunkiem Aleksandra Oszackiego na Oddz. Wewnętrznym I B Państw. Szpitala św. Łazarza. Kontynuował tam badania w zakresie medycyny wewnętrznej, koncentrując się coraz bardziej na chorobach serca. Opublikował m.in. artykuły Wpływ środków zakwaszających i alkalizujących oraz niektórych lekarstw na elektrokardiogram („Pamiętnik XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Poznaniu”, P. 1933), Zawał mięśnia sercowego na Oddziale I B P. Szpitala św. Łazarza w ciągu ostatnich 3 lat („Pol. Gaz. Lek.” R. 15: 1936 nr 25), O rozpoznaniu niedostatku tlenu w mięśniu sercowym („Med. i Przyr.” R. 3: 1939 nr 4) oraz Zaburzenia przewodzenia komorowego w zawale mięśnia sercowego („Pol. Arch. Med. Wewn.” T. 17: 1939 z. 1). Jako lekarz wojskowy uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 r.; wzięty do niewoli, przebywał trzy miesiące w niemieckim obozie jenieckim, po czym w r. 1940 wrócił do pracy w Szpitalu św. Łazarza, obejmując stanowisko ordynatora Oddz. Wewnętrznego (Oszacki został aresztowany podczas Sonderaktion Krakau).
Po wyzwoleniu Krakowa spod okupacji niemieckiej, S. oprócz funkcji ordynatora pełnił w l. 1945–6 obowiązki kierownika Zakł. Patologii Ogólnej UJ. Napisał wtedy skrypt Patologia ogólna i fizjopatologia (Kr. 1946). Dn. 5 VII 1946 habilitował się na UJ z zakresu chorób wewnętrznych (pod patronatem Tadeusza Tempki) i jeszcze t.r. przeniósł się do Wrocławia, obejmując kierownictwo powstającej tam I Kliniki Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu i Politechniki (od r. 1950 III Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Akad. Med.). W r. 1947 otrzymał tytuł profesora nadzwycz., a 1 III 1957 mianowany został profesorem zwycz. W l. 1954–7 pełnił na wrocławskiej Akad. Med. funkcję prorektora ds. klinicznych. Przy klinice założył w l. pięćdziesiątych Woj. Poradnię Kardiologiczną i prowadził w niej konsultacje (do ostatnich lat życia). Wykładał choroby wewnętrzne dla studentów ostatnich lat medycyny i opublikował wielokrotnie wznawiany podręcznik Diagnostyka ogólna chorób wewnętrznych (Wr. 1951, wyd. 7, W. 1979); w zredagowanym przez Mściwoja Semarau-Siemianowskiego podręczniku „Choroby wewnętrzne” (W. 1952 II) opublikował rozdziały Choroby spowodowane czynnikami fizycznymi oraz Choroby zawodowe spowodowane zatruciem. Działalność kliniki rozwinął w trzech kierunkach: hematologicznym, kardiologicznym i gastrologicznym. Doceniając znaczenie matematyki w rozwoju nauk przyrodniczych, podjął współpracę z matematykami ośrodka krakowskiego (Tadeusz Kochmański) oraz wrocławskiej szkoły matematycznej (Hugo Steinhaus, Bronisław Knaster) i stosował wypracowane przez nich metody taksonomiczne i statystyczne, m.in. przy opracowaniu nowego wskaźnika krwinek białych w zakażeniach (L’évolution des infections traitées par la pénicilline et l’indice quantitatif des leucocytes, „Le Sang” T. 22: 1951 nr 1, wspólnie z Kochmańskim i W. Dwernicką). W zakresie kardiologii zbadał wszechstronnie wraz z zespołem aspekty elektrostereokardiograficzne i kliniczne zawału, zachowanie się histaminemii, hemostazy, białek osoczowych, lipoproteidów, lipazy lipoproteidowej, transaminaz i czynników krzepnięcia krwi. Opublikował monografię Zawał mięśnia sercowego (Kr. 1946), wznawianą potem jako Zawał serca (wyd. 2, W. 1960, wspólnie z synem Andrzejem zmienione i rozszerzone wyd. 3–4, W. 1971–8, także po rosyjsku jako Infarkt miokarda, W. 1974, wyd. 2, W. 1978). W książce tej sformułował jako jeden z pierwszych nowoczesne pojęcie choroby wieńcowej, podkreślając naprzemienne występowanie niewydolności wieńcowej i zawału. Z zakresu kardiologii ogłosił też, razem ze współpracownikami, m.in. prace Wczesne rozpoznawanie i zapobieganie miażdżycy (W. 1954), dwuczęściowe Biochemiczne podstawy wczesnego rozpoznawania miażdżycy („Pol. Tyg. Lek.” R. 12: 1958 nr 19, 21, po włosku w „Minerva Medica” Vol. 49: 1958 nr 53), Les rapports entre le taut de l’histamine et des facteurs de la coagulation et de la fibrynolyse dans le choc de l’infarctus de myocarde („Acta Tertio Europaei de Cordis Scientia Conventus”, Romae 1960 Pars Altera), Le syndrome humoral macromoléculaire d’occlusion coronarienne aigue („Comptes Rendus du IVe Congrès International d’Angiologie <1961>. Metabolismus Parietis Vasorum”, Praha 1962) i Relations entre les héparinocytes et la lipoprotéinémie dans l’infarctus du myocarde („Cor et Vasa” 1966 nr 8<1>). Wspólnie z m.in. Hugonem i Zofią Kowarzykami opracował projekt mianownictwa elektrokardiograficznego. W klinice rozbudował pracownię biochemiczną, a jej działalność ukierunkował na enzymologię kliniczną; wraz z zespołem prześledził i określił zdolność proteolityczną osocza. Był prekursorem stosowania syntetycznych tripeptydów chromogennych do oznaczania osoczowych czynników krzepnięcia krwi. Wraz ze współpracownikami wyodrębnił enzym gamma-glutamylo-transpeptydazę (GGTP) i opracował metodę oznaczania jego aktywności. Po wykazaniu przydatności tej metody w rozpoznawaniu i różnicowaniu chorób wątroby, dróg żółciowych i trzustki wprowadził ją jako pierwszy do diagnostyki klinicznej. Wyniki badań przedstawił w r. 1960 na Międzynarodowym Kongresie Gastroenterologicznym w Leyden (Serum gamma-glutamyl-peptidase activity as a new enzymatic test in liver diseases, „Gastroenterology” Vol. 41: 1961 nr 4, po polsku w „Pol. Tyg. Lek.” R. 16: 1961 nr 14). Metoda GGTP, uznana za jeden z najczulszych wskaźników czynności wątroby, znalazła zastosowanie w klinikach na całym świecie. S. był współautorem i redaktorem prac zbiorowych, m.in. Granulocytoza posulfatiazolowa w chorobie nowotworowej (Wr. 1960), Enzymologia kliniczna (W. 1963, wyd. 3, W. 1974, również po rosyjsku pt. Kliničeskaja fermentologija, W. 1963) i Choroby wewnętrzne (W. 1965, wyd. 2, W. 1968), a także autorem rozdziałów Miażdżyca i Choroby reumatyczne w książce „Terapia współczesna” (W. 1967). W l. sześćdziesiątych zainteresował się medycyną pracy; badał wpływ zapylenia atmosfery na zdrowie pracowników kombinatu górniczo-energetycznego Turów w aspekcie zagrożenia chorobą niedokrwienną i nerwicą („Postępy Higieny i Med. Doświadczalnej” 1967 nr 21). We współpracy z Ośrodkiem Naukowo-Badawczym w Świeradowie-Zdroju zbadał możliwości i wyniki leczenia chorób narządu ruchu i układu krążenia wodami radonowymi tego uzdrowiska („Pol. Tyg. Lek.” R. 23: 1968 nr 13, 14, po angielsku w „Polish Medical Journal” Vol. 7: 1968 nr 6, Vol. 8: 1968 nr 1). W r. 1964 otrzymał zespołową Nagrodę Państw. I st. za wybitne osiągnięcia w badaniach nad enzymami i zastosowanie tych badań w klinice. Był członkiem komitetu redakcyjnego wydawanych od r. 1967 „Prac Naukowych Akademii Medycznej we Wrocławiu” (do r. 1976).
W r. 1968 przeszedł S. na emeryturę, ale nadal wiele publikował. Był autorem lub współautorem artykułów, m.in. Późny test enzymatyczny w zawale serca („Pol. Tyg. Lek.” R. 23: 1968 nr 16, po angielsku w „Polish Medical Journal” Vol. 8: 1969, po rosyjsku w „Problemy medicinskoj enzimologii”, Moskva 1970). Jako redaktor i współautor ogłosił m.in. prace: Diagnostyka różnicowa chorób wewnętrznych (W. 1969 I–II, wyd. 2, W. 1975 I–II), Podręcznik chorób wewnętrznych (W. 1972) i Klinika chorób wewnętrznych (W. 1973 I–II, wyd. 2, W. 1977 I–II). Był też autorem rozdziałów w pracach zbiorowych, m.in. Klinika chorób wieku starczego. Choroby serca („Geriatria”, W. 1970), Krakowski ośrodek internistyczny w okresie 100-lecia Polskiej Akademii Umiejętności („Polska Akademia Umiejętności 1872–1952. Nauki lekarskie, ścisłe, przyrodnicze i o ziemi”, Wr. 1974) oraz Świeradów-Zdrój i Czerniawa-Zdrój („Uzdrowiska Dolnośląskie i ich okolice”, Wr. 1975). Ogółem opublikował ok. 400 podręczników, skryptów, artykułów i recenzji w czasopismach polskich i zagranicznych, głównie z zakresu kardiologii, biochemii klinicznej (szczególnie enzymologii), odczynów białokrwinkowych w ujęciu cybernetycznym i ochrony środowiska. Dn. 14 XI 1970 otrzymał doktorat honoris causa Akad. Med. we Wrocławiu.
S. działał w wielu organizacjach i stowarzyszeniach naukowych, m.in. przewodniczył Oddz. Wrocławskiemu (1952–8) Polskiego Tow. Lekarskiego (16 IV 1970 został jego członkiem honorowym), a w Tow. Internistów Polskich oprócz przewodniczenia Oddz. Wrocławskiemu (1952–8) był w l. 1964–70 prezesem Towarzystwa (od 16 X 1970 członkiem honorowym). W l. 1952–8 był przewodniczącym Wydz. V Wrocławskiego Tow. Naukowego (potem członkiem honorowym). W l. 1964–70 wchodził w skład zarządów Polskiego Tow. Hematologicznego oraz Polskiego Tow. Kardiologicznego (od 21 X 1976 był jego członkiem honorowym), należał też do Związku Lekarzy Polskich. Za granicą był członkiem Fundacji Polish Medical History and Science (USA), The International Society of Cardiology, Société Européene d’Hématologie, L’Association Européenne de Médecine Interne d’Ensemble oraz członkiem honorowym Polish Medical Alliance w Chicago (od 8 I 1972) i Société Internationale de Médecine Interne (od r. 1974).
S. był twórcą jednej z polskich szkół internistycznych; uczył tzw. holistycznego (całościowego) podejścia do pacjenta, do jego wszystkich problemów medycznych. Wypromował ok. 20 doktorów i doprowadził do habilitacji 13 osób o szerokim wachlarzu specjalności (zwłaszcza kardiologii, wyodrębniającej się stopniowo z interny). Uczniowie i współpracownicy, jako kierownicy klinik i katedr internistycznych, rozwijali jego myśl naukową w wielu ośrodkach medycznych: we Wrocławiu (Ludmiła Hirnle, Sabina Kotlarek-Haus, Seweryn Łukasik, Zdzisław Wiktor), w Krakowie (syn, Andrzej Szczeklik), Białymstoku (Beata Bogdanikowa), Katowicach (Kornel Gibiński), Lublinie (Mieczysław Kędra), Łodzi (Tadeusz Bogdanik, Władysław Tkaczewski) i Nowym Jorku (Marian Orłowski). S. zmarł 3 VI 1985 we Wrocławiu, został pochowany 6 VI w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Pilźnie. Był odznaczony m.in. Krzyżami Kawalerskim (1954) i Komandorskim (1964) Orderu Odrodzenia Polski, Medalem X-lecia Polski Ludowej (1955), Złotą Odznaką «Zasłużony dla Dolnego Śląska» (1966), Brązowym Medalem «Za zasługi dla obronności kraju» (1968), Medalem KEN (1973), Złotym Medalem im. Wojciecha Oczki (1977) i Medalem Honorowym Tow. Internistów Polskich (1977).
W małżeństwie zawartym 29 VI 1930 w Krakowie z Marianną (Marią) z Gruszczyńskich (1902–1996) miał S. synów Andrzeja (ur. 1938), lekarza, profesora i kierownika II Katedry Chorób Wewnętrznych Collegium Medicum UJ, i Jerzego (ur. 1939), lekarza, profesora Katedry Toksykologii Klinicznej i Środowiskowej Collegium Medicum UJ. Córką S-a była też Elżbieta Szczeklik-Selinger, lekarka, pracownik naukowy uniw. w Stony Brook (New York, USA).
Imię S-a otrzymał w r. 1997 Specjalistyczny Szpital w Tarnowie. We Wrocławiu na ścianie budynku przy ul. Pasteura 4, w którym leczył i uczył S., wmurowano w r. 2001 poświęconą mu tablicę. Z okazji stulecia Tow. Internistów Polskich Poczta Polska wydała w r. 2006 znaczek z podobizną S-a.
Akademia Medyczna we Wrocławiu. Bibliografia za l. 1945–63, Wr. 1965 – 1978–80, Wr. 1988; toż za l. 1983–4, Wr. 1992; Doktorzy honoris causa Akademii Medycznej we Wrocławiu 1950–2005, Red. U. Mądrzał, Wr. 2005 s. 28–30 (fot.); Edward Szczeklik. Bibliografia 1924–1978, Oprac. A. Leśnodorska, Kr. 1978; Kto jest kim w Polsce 1984. Informator biograficzny, W. 1984; Nagrody państwowe w latach 1948–1980. Informator, Oprac. J. Adamowiczowa Wr. 1983; PSB (Orłowski Witold); Słown. pol. tow. nauk., I; Uczeni wrocławscy 1974–1994, Wr. 1994 II 183–4; – Akademia Medyczna we Wrocławiu 1945–70, Wr. 1970; toż za l. 1950–60, Wr. 1960 (fot.); toż za l. 1970–5, Wr. 1975; Dybiec, UJ; Dzieje kardiologii w Polsce na tle kardiologii światowej, Red. J. Kuch, A. Śródka, W. 2004 (fot.); Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego za lata akademickie 1945/6–1955/6, Kr. 1971 s. 28; Polskie szkoły kardiologiczne, kardiochirurgiczne, kardiologii dziecięcej, Red. J. Kuch i in., W. 2008; Rutkiewicz I., Archipelag nauki, Wr. 1966 s. 90, 103–5; Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, Kr. 1964 II 704–6; Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Lekarskiego, Red. J. Grochowski, Kr. 2000; Wrocławskie środowisko akademickie. Twórcy i ich uczniowie 1945–2005, Wr. 2007 (fot.); – Po drogach uczonych. Z członkami Polskiej Akademii Umiejętności rozmawia Andrzej M. Kobos, Kr. 2007 II; Relacje pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego o ich losach osobistych i dziejach uczelni w czasie drugiej wojny światowej, Kr. 2005; Wachholz i in., Skład osobowy Wydz. Lek. i Farmac. UJ, Akad. Med.; – Nekrologi z r. 1985: „Dzien. Pol.” nr 130, „Słowo Pol.” nr 122, „Tyg. Powsz.” nr 25, „Życie Warszawy” nr 141; – Arch. PAN: Zespół Minerwa, sygn. I–8; Arch. UJ: sygn. S II 619 (teczka osobowa S-a, częściowa bibliogr. prac), sygn. WL II 548 (Księga egzaminów ścisłych na stopień dra wszech nauk lekarskich); – Mater. Red. PSB: Ankieta Interpress; – Informacje syna, Andrzeja Szczeklika z Kr. i córki Elżbiety Szczeklik-Selinger z USA.
Stanisław Tadeusz Sroka